ହେତୁବାଦୀ ବନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀ: ଏବଠୁ ଅତୀତ

ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ପଟ୍ଟନାୟକ

ହେତୁବାଦୀ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ନୂଆ ବିବାଦ ଘଟି ଓଡ଼ିଶା ଏବେ ଅଶାନ୍ତି ଭୋଗୁଛି । ଅକ୍ଟୋବର ୨୫ରେ  ରାହୁଗ୍ରସ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ ଓ ନଭେମ୍ବର ୮ରେ କେତୁଗ୍ରସ୍ତ ଚନ୍ଦ୍ରଗ୍ରହଣ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଉଭୟ ଦିନକୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନେ  ହାଣ୍ଡିଛାଡ଼ ଦିବସ ଅର୍ଥାତ୍, ଉପବାସ ଦିବସ ଭାବେ ପାଳନ କରିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ହେତୁବାଦୀମାନେ ଉପବାସ ପାଳନ ନକରି ଅଭ୍ୟାସଗତ ଭୋଜନ କରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କେହି କେହି ଅଭ୍ୟାସବଶତଃ ନିରାମିଷ ଭୋଜନ କରିଥିଲେ ; କେହି ବି ମାଂସମିଶା ଭାତ (ବିରିୟାନୀ) ଖାଇଥିଲେ । ଏହାକୁ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର  ଅବମାନନା ବୋଲି କହି ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କେତେକ ବ୍ୟକ୍ତି , ଯେଉଁମାନେ କି ରାଜନୈତିକ ଚେତନାରେ ବିଜେପି ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ, ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନଙ୍କ ସମର୍ଥକମାନେ ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅଶ୍ଳୀଳ ଶବ୍ଦବାଣ ପ୍ରହାର କରିବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମତ ହେଲା, ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ହେତୁ ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଛି । ପରମ୍ପରା ଅର୍ଥ, ଯାହା ଅତୀତରୁ ଚାଲିଆସିଛି । ହିନ୍ଦୁ ନାମକ କୌଣସି ଧର୍ମ ଆଦିମ ଅତୀତରେ ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ଯେତେବେଳେ ଆଧୁନିକ ଭାରତରେ ତାହା ଏକ ସ୍ୱୀକୃତ ଧର୍ମ , ସେହେତୁ ଏହି ଆଲୋଚନାରେ ହେତୁବାଦୀ ବନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀ ବିଭାବନାକୁ ଅତୀତର ଆବର୍ତ୍ତରେ ଦେଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା । 

ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଦେବତା ଏବଂ ରାହୁ ଓ କେତୁଙ୍କୁ ଅସୁର ବୋଲି ମାନନ୍ତି  । ଏହି ଅସୁରମାନେ ସେହି ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ସୁବିଧାଜନକ ଅମାବାଶ୍ୟା ଓ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀରେ ଗ୍ରାସ କରନ୍ତି । ଅସୁର କବଳରେ ଏହି ଦୁଇ ଦେବତା କଷ୍ଟ ଭୋଗୁଥିବା ବେଳେ, କୌଣସି ହିନ୍ଦୁ ଖିଆପିଆ କରିବା ସେହି ଦୁଇ ଦେବତାଙ୍କ ଅପମାନ । ଏହା କହନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନେ । 

ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର କୌଣସି ଦେବତା ନୁହନ୍ତି; ସେମାନେ ଯଥାକ୍ରମେ ସୌରମଣ୍ଡଳର ନକ୍ଷତ୍ର ଓ ପୃଥିବୀର ଉପଗ୍ରହ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ପୃଥିବୀ ମଧ୍ୟରେ ଚନ୍ଦ୍ରର ଉପସ୍ଥିତି ହେତୁ ସୂର୍ଯ୍ୟପରାଗ ହେଉଥିବା ବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଓ ଚନ୍ଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ପୃଥିବୀର ଅବସ୍ଥିତି ହେତୁ ଚନ୍ଦ୍ର ଗ୍ରହଣ ହୋଇଥାଏ ।  ଏହି ହେତୁ ଏହି ଉଭୟ ସମୟରେ ହାଣ୍ଡିଛାଡ଼ ଓ ଖାଦ୍ୟ ତ୍ୟାଗ ଅନାବଶ୍ୟକ ବୋଲି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ମତ ରଖିବା ଥିଲା ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସ୍ଵାଭାବିକ । 

ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଏହା ଘୋର ଅବମାନନା ବୋଲି କହି ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନଙ୍କ ଭିତରୁ କେତେକ ସେମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲେ । ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ ଯଦିଓ ପୋଲିସ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଛନ୍ତି, ତଥାପି ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମ, ବିଶେଷତଃ ଫେସବୁକରେ, ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅଶ୍ଳୀଳ ଶୈଳୀରେ ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ଗାଳିବର୍ଷଣ ଚାଲିଛି । ମନେହୁଏ, ଯେକୌଣସି ପ୍ରକାରେ ସେମାନଙ୍କ ନୈତିକ ବଳ ଧ୍ଵଂସ କରିବା ହେଉଛି ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀମାନଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । 

ଭାରତରେ ହେତୁବାଦୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ଏପରି ଆକ୍ରମଣ ନୂଆ ନୁହେଁ ।

ହେତୁବାଦର ପ୍ରାଚୀନତା 

ପ୍ରାଚୀନତମ ସମୟରେ ଅରଣ୍ୟ ନିବାସୀ ଆଦିମ ଭାରତୀୟ ନାରୀ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଥିଲା ଯେ, ଉପଯୁକ୍ତ ପରିମାଣର ପାଣି, ପବନ ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ପାଇଲେ ମାଟିରେ ପଡିଥିବା ଶୁଖିଲା ମଞ୍ଜିର ଅଙ୍କୁରୋଦ୍ଗମ ହୋଇ  ତାହା ଯେଉଁ ଗଛର ମଞ୍ଜି ସେହି ଗଛ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ଓ ତହିଁରୁ ସେହି ଫଳ, ସେହି ମଞ୍ଜି ଉତ୍ପନ୍ନ ହେଉଛି । କେଉଁ ପରିବେଶ ହେତୁ ଗଛରୁ ମିଳୁଥିବା ଫଳର ମଞ୍ଜି ସେହି ପ୍ରକାରର ଗଛ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ସେହି ଗଛରେ ସେହି ପ୍ରକାରର ଫଳ ଫଳି ତହିଁରୁ ପୁଣି ସେହି ପ୍ରକାରର ମଞ୍ଜି ବାହାରେ ତାହା ସେ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିଥିଲା ଓ  ସେହି ପରିବେଶ ଆପଣାଇ  ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପନ୍ନ କରି ନିଜ ସନ୍ତାନର ଲାଳନପାଳନ କରୁଥିଲା । ଏହା ହିଁ ଆମ ଦେଶରେ ହେତୁବାଦର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ପ୍ରୟୋଗ  । ପରିବାର ଥିଲା ମାତୃକୈନ୍ଦ୍ରିକ । 

ବହିରାଗତଙ୍କ କର୍ତ୍ତୃବାଦ  

ଏହି ପ୍ରାକୃତିକ ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ବାହାରୁ ଆସିଥିବା ଲୋକେ ଥିଲେ ଗୋପାଳକ । ସେମାନେ କୃଷିଜୀବୀ ନଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ଆମ ଭୂଖଣ୍ଡର ଆଦିବାସୀ ମାଆମାନେ ମଞ୍ଜିରୁ ଗଛ ଓ ଗଛରୁ ମଞ୍ଜି ଉତ୍ପାଦନର ପଦ୍ଧତ୍ତି ଜାଣିଥିବା ହେତୁ, ଯେଉଁ ଶସ୍ୟ ଅମଳ କରୁଥିଲେ ତାହା ସେମାନେ ବଳ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଲୁଣ୍ଠନ କରୁଥିଲେ । ସେମାନେ ନିଜକୁ ଆର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି କହି ଆମ ମାଟିର ଆଦିମ ଅଧିବାସୀଙ୍କୁ ଅନାର୍ଯ୍ୟ ବୋଲି କହୁଥିଲେ । ଅନାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କ  କଷ୍ଟୋପାର୍ଜିତ ଶସ୍ୟକୁ  ନିଜ ଅଧିକାରଭୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସେହି ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ ତାଙ୍କ ନିଜ ଭାଷାରେ ଆଇନ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ, ଯାହାକୁ  ସେମାନେ ବେଦବିଧାନ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ।  ତଦନୁଯାୟୀ ମାଆମାନେ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଥିବା ଶସ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ନୁହେଁ, ଅଦୃଶ୍ୟ କର୍ତ୍ତା ବ୍ରହ୍ମଙ୍କର ଯେ କି ବେଦବିଧାନର ବି ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ବୋଲି ଘୋଷଣା କରୁଥିଲେ ସେମାନେ । ଯେହେତୁ ସେମାନେ ସେହି  ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତାଙ୍କ ସନ୍ତାନ, ସେହେତୁ ଯେ କେହି ବି ଶସ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ କରିଥାଉ, ତହିଁର ପ୍ରକୃତ ମାଲିକ ହେଉଛନ୍ତି ସେହିମାନେ ହିଁ – ଏହା ଥିଲା ସମାନଙ୍କ ଦାବି । ସେମାନେ ତାଙ୍କ ସମାଜକୁ ବୈଦିକ ସମାଜ ବୋଲି ଆଖ୍ୟାୟିତ କରିଥିଲେ ଓ ବ୍ରହ୍ମଙ୍କ ସନ୍ତାନ ଭାବେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାଜି ଆଦିମ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ଉପରେ ନିଜ କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ ଜାରି କରୁଥିଲେ । 

ଅବୋଧ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ର 

ଆମ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ଅଙ୍ଗେ ନିଭା ଅନୁଭୂତି ହେଲା ବିଦେଶରୁ ଆସିଥିବା ବିଲାତି ବେପାରୀମାନେ ତାଙ୍କ ଭାଷାରେ ଆଇନ କରି ଆମ ଉପରେ ଆଧିପତ୍ୟ ଜାରି କରିଥିଲେ । ତହିଁରୁ ଗୋଟେ ଥିଲା ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ଆଇନ (Sun set Law) ଯେଉଁଥିରେ ଆମ ଜମିକୁ ତାଙ୍କ ନିଜ ଜମି ବୋଲି କହି ସେମାନେ ନିଲାମ କରୁଥିଲେ ।  ନିଲାମ ନେଇଥିବା ଲୋକ ଜମିଦାର ବୋଲାଉଥିଲା ଓ ସେମାନେ ଚାହିଁବା ପରିମାଣର ଖଜଣା ବି ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଉଥିଲା । ଏପରି ଜମିଦାରଙ୍କ ଉପରେ ଧାର୍ଯ୍ୟ ଖଜଣାର ପରିମାଣ  ସେମାନେ ମନଇଚ୍ଛା ବଢାଇ ବି ଦେଉଥିଲେ ଓ କୌଣସି ଏକ ଦିନର ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ ପୂର୍ବରୁ ଯଦି ସେହି ଜମିଦାର ବର୍ଦ୍ଧିତ ଖଜଣା ଦାଖଲ କରୁନଥିଲା, ତେବେ ତାକୁ ସାନି ନିଲାମ ଡାକି ଅନ୍ୟକୁ ପ୍ରଦାନ କରୁଥିଲେ । 

ଏହା ଯେପରି, ଠିକ୍ ସେହିପରି ମଧ୍ୟ ସେହି ଆଦିମ ସମୟରେ କର୍ତ୍ତୃବାଦୀ ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ ଅବୋଧ୍ୟ ଭାଷାରେ ମନ୍ତ୍ର ରଚନା କରି  ତଦନୁଯାୟୀ ଆମ ଆଦିବାସୀମାନଙ୍କ ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ନିଜ ଆଧିପତ୍ୟ ଜାରି କରିଥିଲେ । 

ଏଥିପାଇଁ ସେମାନେ ନିଜ ମୁହଁରୁ ଯାହା ବାହାରିଲା ତାକୁ ବେଦ ବୋଲି କହି ତାହା ବିଧାତା ପ୍ରଦତ୍ତ ବୋଲି କହୁଥିଲେ ଓ ତାହାକୁ ଯିଏ ନମାନିଲା  ତାକୁ ମ୍ଳେଚ୍ଛ ବୋଲି କହି ମୃତ୍ୟୁ ଦଣ୍ଡ ବି ଦେଉଥିଲେ  । ଯେହେତୁ ସେମାନେ ବିଧାତା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ମୁଖନିସୃତ ବେଦର ଅଧିକାରୀ ସେହେତୁ ନିଜ ନିଜକୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୋଲି କହୁଥିଲେ । 

ଶୋଷୋଣଚକ୍ର 

ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତି କ୍ରମେ ଆର୍ଯ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀର ସବୁଠୁ ବଳୁଆ ଲୋକ ରାଜା ହେଉଥିଲା ଓ ଆଉ ଥୋଡ଼େ ବଳୁଆ ଲୋକ ତାର ସୈନ୍ୟ ସାଜି ସେମାନଙ୍କ ଅବୋଧ୍ୟ ଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରରେ ସଂତ୍ରାସ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିଲେ  । ଏପରି ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂତ୍ରାସ ଚଳାଇଥିବା ବେଦଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ  ବାହୁବଳୀମାନଙ୍କର ସହାୟତାରେ ଭାରତର ଅରଣ୍ୟମାନଙ୍କରେ କୃଷିଭିତ୍ତିକ ମାତୃପ୍ରଧାନ ସମାଜ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିବା ଆଦିମ ଜନଜାତି ଉପରେ କିପରି ଅତ୍ୟାଚାର ଚଳାଇଥିଲେ ତାହାର ଦୀର୍ଘ ତାଲିକାରୁ ରାମାୟଣରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଗୋଟିଏ ଘଟଣାକୁ  ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଭାବେ ନିଆଯାଇପାରେ । ଋଷି ବିଶ୍ଵାମିତ୍ରଙ୍କ ଆଖି ପଡ଼ିଥିଲା ଆଦିବାସୀ ମହିଳା ତାଡ଼କାଙ୍କ ନଦୀକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଉର୍ବର ଭୁଇଁଖଣ୍ଡିକ ଉପରେ । ରାଜା ଦଶରଥଙ୍କ ପୁଅ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ହାତରେ ସେ ତାକୁ ହତ୍ୟା କରାଇଥିଲେ । ଏହି ଘଟଣାର ସମାଜତାତ୍ତ୍ଵିକ ବିଶ୍ଳେଷଣ ହୋଇନାହିଁ ; କାରଣ ରାମଙ୍କୁ ଭଗବାନ ସଜାଇ ତାଙ୍କ ଆଚରଣକୁ ପ୍ରଶ୍ନାତୀତ କରାଯାଇଛି ।  

ଏପରି ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଅତ୍ୟାଚାର ଚଳାଇଥିବା ସେହି ଆର୍ଯ୍ୟମାନେ ଆମ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅବୋଧ୍ୟ ଭାଷାରେ ଯେଉଁ ଶାସ୍ତ୍ର  ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ, ତହିଁର ଉଦ୍ଘୋଷଣ ହେଲା:  ପରମବ୍ରହ୍ମ ସାରା ସଂସାରକୁ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ତଦନୁଯାୟୀ ସଂସାର ଚଳାଇବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ  ବେଦ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି  । ସେହି ପରମବ୍ରହ୍ମ ଯେହେତୁ ସେମାନଙ୍କୁ  ବେଦମନ୍ତ୍ର ଓ ତା’ର ପ୍ରୟୋଗ ଅଧିକାର ଦେଇଛନ୍ତି, ସେହେତୁ  ସଂସାର ଚଳାଇବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ କର୍ତ୍ତୃତ୍ତ୍ଵକୁ ଅନ୍ୟମାନେ ମାନିବା ଦରକାର ।

ଚତୁର୍ବର୍ଣ୍ଣ ତିଆରି ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦର ଉଦ୍ଭବ 

ଏହି କର୍ତ୍ତୃତ୍ଵ  କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ  ସେମାନେ ପ୍ରଥମେ ବାହୁବଳେନ୍ଦ୍ରମାନଙ୍କୁ କିପରି ନିଜ ସପକ୍ଷକୁ ଆଣି  ଅନ୍ୟକୁ କ୍ଷତବିକ୍ଷତ କରି କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇବାର ମାନସିକତା ଓ ସାମର୍ଥ୍ୟ  ଥିବା ହେତୁ ସେମାନଙ୍କୁ କ୍ଷତ୍ରିୟ ବୋଲି ଆଖ୍ୟାୟିତ କରିଥିଲେ ଓ ସେମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ସବୁଠୁ ବଳୁଆ ଓ ନୃଶଂସ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ରାଜା ବନାଇ ତା ସହାୟତାରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ଉପରେ ଆଧିପତ୍ୟ ଚଳାଇଥିଲେ ତାହା ପୂର୍ବରୁ ସୂଚିତ ହୋଇଛି । ଏହିପରି ଭାବେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଓ କ୍ଷତ୍ରିୟ – ଦୁଇ ବର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହୋଇଗଲା ପରେ ଧନ ଆୟରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ ସହଯୋଗ କରିବାକୁ ଲୋକ ଖୋଜାପଡ଼ିଲେ । ବଳରେ ଊଣା କିନ୍ତୁ ବୁଦ୍ଧିରେ ପ୍ରଖର ଥିବା ଥୋଡ଼େ ଲୋକ ଏମାନଙ୍କ ବଶ୍ୟତା ସ୍ଵୀକାର କରି ଏମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଧନ ଅର୍ଜନ କରିବାକୁ  ସମ୍ମତ ହେବାରୁ ସେମାନଙ୍କୁ  ବୈଶ୍ୟ ବୋଲି ଆଖ୍ୟାୟିତ କରି ଅବଶିଷ୍ଟ ସମଗ୍ର ମାତୃପ୍ରଧାନ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀମାନଙ୍କୁ ଶୂଦ୍ର ତାଲିକାରେ ରଖିଥିଲେ ସେହି କର୍ତ୍ତୃବାଦୀ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନେ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଦେବତା ସୃଷ୍ଟି କରି ସାଧାରଣ ମଣିଷ ପାଇଁ ଅବୋଧ୍ୟ ବେଦମନ୍ତ୍ର ସହାୟତାରେ ସେମାନଙ୍କ ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା ଚଳାଇ ସମାଜର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନିୟନ୍ତ୍ରକ ଭାବେ ନିଜକୁ ଜାରିକରିଥିଲେ  ।  ଅବଲୀଳାକ୍ରମେ ଏହି ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀ ବାହାରିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ନିଜନିଜକୁ ଦେବତା ବୋଲି ବି କହିଲେ । ଏବେ ବି ଗାଁଗହଳରେ “ବ୍ରାହ୍ମଣଦେବତା” ଶବ୍ଦ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ । 

ସେମାନଙ୍କ ଆସ୍ଫାଳନ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ଗୋଟିଏ ଶ୍ଳୋକ ଯଥେଷ୍ଟ । ତାହା ହେଲା- 

ଦୈବାୟତଂ ଜଗତ୍ସର୍ବଂ   ମନ୍ତ୍ରାଧୀନଂ  ତତ୍ ଦୈବତମ୍ 

ତତ୍   ମନ୍ତ୍ରଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାଧୀନା  ତସ୍ମାତ୍ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦୈବତମ୍ ॥  

ଅର୍ଥାତ୍ ସମଗ୍ର ଜଗତ ଦୈବର ଅଧୀନ , ଦୈବ ମନ୍ତ୍ରର ଅଧୀନ, ମନ୍ତ୍ର ବ୍ରାହ୍ମଣର ଅଧୀନ , ତେଣୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ ହିଁ  ଦୈବ ସମ ସମଗ୍ର ସଂସାରର ଅଧିପତି  । ସୁତରାଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶ୍ରମ ନକରନ୍ତି । ବ୍ରାହ୍ମଣେତର ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ନିଜେ ପରିଶ୍ରମ କରି ଯାହା ଉତ୍ପାଦନ ବା ଆହରଣ କରିବେ ତାହା ବ୍ରାହଣମାନଙ୍କ ରୁଚି ଅନୁସାରେ ସେମାନଙ୍କୁ ଦେଇ ପୋଷିବେ । 

ଏହାକୁ କ’ଣ ଆଦିମ ଭାରତୀୟମାନେ, ଯେଉଁମାନେ କୌଣସି ଅଦୃଶ୍ୟ କର୍ତ୍ତାକୁ  ଗ୍ରହଣ କରୁନଥିଲେ, ଓ ଯାହା କିଛି ଘଟେ ତାହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାରଣ ହେତୁ ଘଟେ ବୋଲି ନିଃସନ୍ଦେହ ଥିଲେ, ମାନି ନେଇଥିଲେ? 

ନା । 

ଧ୍ଵସ୍ତପ୍ରଜ୍ଞ

ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ଏପରି ଆସ୍ଫାଳନକାରୀମାନେ ଥିଲେ ଧ୍ଵସ୍ତପ୍ରଜ୍ଞ । ଯଥା-

ବେଦଂ  ପ୍ରାମାଣ୍ୟଂ କସ୍ୟଚିତ୍ କର୍ତ୍ତୃବାଦଃ

ସ୍ନାନେ ଧର୍ମେଚ୍ଛା ଜାତିବାଦବଲେପଃ

ସନ୍ତାପାରାମ୍ଭଃ ପାପହାନାୟଚେତି

ଧ୍ଵସ୍ତ ପ୍ରଜ୍ଞାନାଂ ପଞ୍ଚଲିଙ୍ଗାନିଜାଡ୍ୟେ ॥ 

ଅର୍ଥାତ୍, ବେଦକୁ  ଅଲଙ୍ଘ୍ୟ ମନେକରିବା , ଯାହାକିଛି ହେଉଛି ତାହା ଜଣେ ଅଦୃଶ୍ୟ କର୍ତ୍ତାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ହେଉଛି ବୋଲି ବିଶ୍ଵାସ କରିବା ,  ଧର୍ମ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ପାଣିରେ ବୁଡ଼ଦେବା , ଜାତିବାଦରେ ଜଡ଼ିତହେବା  ଓ ପାପ ବିମୋଚନ ପାଇଁ  ଓଷାଉପବାସ କରିବା – ଧ୍ଵସ୍ତପ୍ରଜ୍ଞ ବା ବୁଦ୍ଧିଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ଲୋକର ଏ ପାଞ୍ଚ ଲକ୍ଷଣ । 

ଅତଏବ, କେବଳ ଏବେ ନୁହଁ , ସୁପ୍ରାଚୀନ ଅତୀତରେ ମଧ୍ୟ ହେତୁବାଦୀ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣ୍ୟବାଦୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାସ୍ତବତା ଓ ଅନ୍ଧବିଶ୍ଵାସକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ବିବାଦ ଲାଗିରହିଥିଲା ।